CUKRZYCA TYPU PIERWSZEGO
Znana także jako cukrzyca autoimmunologiczna, insulinozależna – występuje najczęściej u dzieci i młodzieży i spowodowana jest występowaniem autoagresji. Polega na produkcji przez organizm chorego autoprzeciwciał, które niszczą komórki beta trzustki. Zniszczone komórki nie są w stanie dalej pełnić swojej funkcji tzn. produkować insuliny, przez co glukoza nie ma “transportera” i nie może być odprowadzona do odpowiednich komórek. Prowadzi to do nadmiernego stężenia glukozy we krwi, co z kolei ma szereg niekorzystnych skutków na cały organizm. Z artykułu dowiesz się jak ważna jest dieta w cukrzycy typu I.
Leczenie cukrzycy typu pierwszego
Zastrzyki z insuliny
Leczenie cukrzycy typu 1 polega na przyjmowaniu insuliny w postaci zastrzyków w celu utrzymania odpowiedniego stężenia glukozy we krwi i uniknięcia komplikacji związanych z nadmiarem glukozy we krwi . Zastrzyki są wykonywane zaraz przed posiłkiem (tzw. analogi szybko działające) lub w odpowiednim odstępie czasowym (insulina wolno uwalniająca się), w zależności od rodzaju przyjmowanej insuliny.
Stosowane dawki insuliny (tzw. jednostki) zależą od:
Chory powinien obliczać ile gramów węglowodanów znajduje się w posiłku i przeliczać je na tzw. wymienniki węglowodanowe (1 wymiennik węglowodanowy = 10 gramów węglowodanów łatwo przyswajalnych, tzn. po odjęciu błonnika). Warto również wziąć pod uwagę zawartość tłuszczu i białka w posiłku ponieważ również podnoszą poziom glukozy we krwi, tyle że wolniej.
Jeden wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) = 100 kcal pochodzące z białka i tłuszczu.
Np. 2 jajka to głównie tłuszcze i białko, aby więc przeliczyć posiłek na wymiennik białkowo-tłuszczowy wystarczy kaloryczność posiłku (w tym przypadku ok 180 kcal) podzielić na 100 i mamy ilości wymienników białkowo-tłuszczowych. 180 kcal: 100 = 1,8 WBT
Gdy w posiłku mamy węglowodany, białka i tłuszcze, należy kaloryczność pochodzącą z węglowodanów odjąć od kalorii całego posiłku aby otrzymać ilość wymienników na posiłek.
Np. 2 jajka + kromka chleba razowego (35 g) to łącznie ok 250 kcal oraz 17 g węglowodanów, 20 g białka,12 g tłuszczy.
Po odjęciu kalorii pochodzącą z 17 g węglowodanów (17 razy 4 = 68 kcal) zostaje nam 182 kcal = 1,8 WBT
Do tego należy dodać ilość wymienników węglowodanowych czyli 17:10=1,7 WW
Łącznie daje nam to ilość insuliny potrzebną do zbicia 1,7 wymiennika węglowodanowego (WW) i 1,8 wymiennika białkowo-tłuszczowego (WBT). Na 1 WBT podajemy tyle samo insuliny co na 1 WW, ale inaczej rozkładamy ją w czasie.
Komponowanie posiłków
Istotne jest tu również odpowiednie komponowanie posiłków. Aby uniknąć szybkiego wzrostu glukozy po jedzeniu warto łączyć produkty węglowodanowe (np. chleb) z produktami białkowymi (np. mięsem, rybą, nabiałem), błonnikiem (warzywa, otręby), tłuszczem (orzechy, pestki, masło, oleje).
Ilość jednostek insuliny przypadających na 1 wymiennik węglowodanowy ustala lekarz, przy czym rano dawki te są zazwyczaj większe niż popołudniu.
Istotne jest aby tak planować posiłki, aby zawierały one podobne ilości wymienników.
Samodyscyplina ważna w leczeniu cukrzycy typu 1
- Leczenie insuliną w cukrzycy typu 1 trwa do końca życia…Wymaga to od Pacjenta dużej samodyscypliny. Bardzo istotne jest by chory kontrolował poziom glukozy po posiłkach za pomocą glukometru, dzięki czemu w razie zbytniego wzrostu glukozy we krwi może wstrzyknąć sobie insulinę, a tym samym uniknąć poważnych powikłań. Poza tym dzięki regularnym pomiarom chory dowiaduje się po jakich posiłkach poziom cukru we krwi gwałtownie mu rośnie, dzięki czemu wie na przyszłość jakich produktów ma unikać.
- Dodatkowo chory powinien chodzić na regularne wizyty u lekarza z dzienniczkiem pomiarowym w celu ew. korekty dawki/rodzaju insuliny.
- Raz na rok osoba chora powinna przeprowadzić badania okulistyczne oraz badania nerek w celu wczesnego wykrycia ew. powikłań.
- Jeżeli efekty leczenia nie dają pożądanych rezultatów, a poziom glukozy pomimo stosowania leków wciąż jest nieunormowany należy oznaczyć poziom hemoglobiny glikowanej – HbA1c, który jest jednym z głównych kryteriów wyrównania cukrzycy. Optymalnie gdy wskaźnik ten nie przekracza 6,5%.
- W przypadku występowania otyłości należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze, jak również zrobić badania krwi po kątem stężenia: cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz HDL oraz trójglicerydów, czyli tzw. lipidogram.
Dieta w cukrzycy typu I
Regularność posiłków
Dieta w cukrzycy typu I opiera się głównie na pilnowania pory i regularności przyjmowania posiłków.
Powinny to być niewielkie porcje, najlepiej rozłożone na 5-6 posiłków dziennie. Całkowicie zakazane jest spożywanie dużych porcji posiłków na raz gdyż powoduje to gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi i wymaga większych ilości insuliny.
Nie należy również omijać posiłków i robić długich przerw między ich spożyciem gdyż może to doprowadzić do hipoglikemii, co może skutkować omdleniem, a nawet śmiercią w wyniku wstrząsu hipoglikemicznego.
Osoby chore na typ 1 cukrzycy są szczególnie narażone na okresy hipoglikemii dlatego niezwykle ważna jest regularność posiłków.
Podstawa diety, czyli przeliczanie posiłków na wymienniki węglowodanowe
Spożywane posiłki w ciągu dnia powinny być ściśle zaplanowane. Pacjent powinien wiedzieć ile węglowodanów zawierają poszczególne produkty i tak planować posiłki aby dostarczyć ich odpowiednią ilość w ciągu dnia. W tym celu można skorzystać z tabel zawartych w książkach, czasopismach dla cukrzyków, Internecie jak również skorzystać ze specjalnych programów które po wpisaniu danego produktu oraz porcji wyliczają ile jest w nich wymienników węglowodanowych.
Przykładową aplikacją do wyliczania wymienników jest np. KALKULATOR WYMIENNIKÓW na telefony i tablety firmy Medtronic. Więcej informacji na temat aplikacji możecie znaleźć np. tutaj
Chory powinien zakupić sobie specjalną wagę spożywczą aby wiedzieć ile ważą spożywane przez niego produkty. W przypadku produktów pakowanych należy czytać skład, gdyż na większości produktów określone jest ile węglowodanów, białek i tłuszczy znajduje się w 100 gramach danego produktu dzięki czemu można łatwo obliczyć ile wymienników węglowodanowych i wymienników białkowo-tłuszczowych znajduje się w spożywanej porcji.
Wyliczanie wymienników węglowodanowych jest również konieczne ze względu na odpowiednie dawkowanie insuliny przed posiłkiem.
Przykładowe produkty wraz z liczbą wymienników węglowodanowych im odpowiadającym
| Nazwa produktu | Ilość produktu | Miara Domowa | Ilość WW w porcji |
| Jogurt truskawkowy 1,5 % tłuszczu | 120 g | 1 opakowania (małe) | 1 WW |
| Jogurt naturalny | 120 g | 1 opakowania (małe) | 0,7 WW |
| Kefir 2% tłuszczu | 120 g | 1 opakowanie (małe) | 0,54 WW |
| Ser Edamski | 30 g | 2 małe | 0,0 WW |
| Kasza gryczana nieugotowana | 100 g | 1 woreczek | 6,3 WW |
| Kasza jęczmienna nieugotowana | 100 g | 1 woreczek | 6.8 WW |
| Płatki kukurydziane | 25 g | 2/3 szklanki | 1,9 WW |
| Musli z rodzynkami i orzechami | 45 g | 2/3 szklanki | 2,4 WW |
| Płatki owsiane | 30 g | 1/3szklanki | 1,9 WW |
| Chleb żytni pełnoziarnisty | 30 g | 1 średnia kromka | 1,4 WW |
| Pumpernikiel | 30 g | 1 średnia kromka | 1,5 WW |
| Chleb pszenny | 25 g | 1 średnia kromka | 1,3 WW |
| Kajzerka | 50 g | 1 mała | 2,7 WW |
| Brokuły | 500 g | 1 sztuka świeżego | 1,4 WW |
| Papryka czerwona | 200 g | 1 średnia | 0,9 WW |
| Pomidor | 250 g | 1 duży | 0,6 WW |
| Szpinak | 200 g | 1 szklanka | 0,1 WW |
| Banan | 170 g | 1 średni | 3,7 WW |
| Czereśnie | 80 g | pół szklanki | 1 WW |
| Jabłko | 150 g | 1 średnie | 1,5 WW |
| Gruszka | 120 g | 1 średnia | 1,5 WW |
| Kiwi | 100 g | 1 średnie | 1,1 WW |
| Mandarynki | 100 g | 1 średnia | 0,9 WW |
| Porzeczki czerwone | 160 g | 1 szklanka cała | 1,1 WW |
| Wiśnie | 40 g | 10 sztuk | 0,4 WW |
| Delicje szampańskie | 15 g | 1 sztuka | 0,8 WW |
| Czekolada deserowa | 24 g | 4 kostki | 1,4 WW |
| Coca cola | 200 g | 1 szklanka | 2 WW |
| Sok pomarańczowy | 200 g | 1 szklanka | 1,9 WW |
| Herbata | 200 g | 1 szklanka | 0 WW |
| Piwo | 500 g | 1 duże | 1,8 WW |
Opracowanie własne na podstawie „Tabel składu i wartości odżywczej” Kunachowicz H., Nadolnej H., Przygody B. i wsp., 2005, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
Zasady diety, produkty polecane i zakazane dla cukrzyków oraz więcej szczegółów opisano w artykule dieta przy cukrzycy typu drugiego.
Aktywność fizyczna
Jakie znaczenie ma wysiłek fizyczny dla chorych na cukrzycę?
- Przy cukrzycy zarówno typu pierwszego jak i drugiego pacjent nie powinien zapominać o aktywności fizycznej, która działa korzystnie na poziom cukru we krwi obniżając go.
- Poza tym regularny wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość komórek receptorowych na insulinę, dzięki czemu chory może zmniejszyć dawki podawanej insuliny.
Zalecany jest regularny wysiłek (co najmniej 3 razy w tygodniu) trwający co najmniej 30 minut. Aktywność fizyczna powinna mieć raczej charakter ćwiczeń wytrzymałościowych, zalecane jest np. 30 minut spaceru szybkim marszem, przejażdżka na rowerze, jazda na rolkach wyjście na basen, aerobik. Ważne by wysiłek nie trwał zbyt długo (>2 h) gdyż może to doprowadzić do hipoglikemii.
Aktywność fizyczna w cukrzycy typu 1 – wskazówki
Pacjenci z cukrzycą powinni unikać wysiłku na czczo lub po wielogodzinnej przerwie od jedzenia. Na wszelki wypadek chory idąc biegać lub wykonując inny wysiłek powinien zabrać ze sobą słodkiego cukierka i zjeść go w razie uczucia osłabiania lub podejrzenia hipoglikemii.
Przed i po wysiłku należy sprawdzać poziom cukru, aby uniknąć hipoglikemii. Zaleca się aby przed wysiłkiem spożyć posiłek zawierający węglowodany złożone, o niskim lub średnim indeksie glikemicznym gdyż cukier jest z nich wolniej uwalniany do krwi. Do tego typu produktów należą np. chleb razowy żytni, kasza gryczana, kasa typu pęczak, ryż paraboliczny, basmanti, otręby pszenne. Warto połączyć te produkty z białkiem i błonnikiem aby cukier był wolniej uwalniany do krwi.
Piśmiennictwo:
Kunachowicz H., Nadolnej H., Przygody B. i wsp. „Tabel składu i wartości odżywczej”. 2005, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
Otto-Buczkowska E., Jarosz-Chobot P., Polańska J. 2002. Epidemiologia cukrzycy typu 1 w populacji rozwojowej na świecie i w Polsce. Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna: 6(2).
Wegner O., Wyka K., Fendler W., Zmysłowska A., Młynarski W. 2010. Ocena zachowanej przetrwałej insulinosekrecji u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1. Pediatric Endocrinology, Diabetes & Metabolism .16(2): 67-71